Cây xả – tác dụng tuyệt vời cho sức khỏe
Sả là loài cây khá quen thuộc đối với người dân Việt Nam. Do trong thân lá có tinh dầu với mùi thơm hấp dẫn cùng một số hợp chất hữu cơ tốt, tác dụng của cây sả tuyệt vời đối với sức khỏe, được dùng làm dược liệu chữa bệnh. Hiện nay, cây sả là mặt hàng nông sản xuất khẩu có giá trị kinh tế cao của nhiều nước trên thế giới.
Cây sả là gì?
Sả là loại cây thảo sống dai, có tên tiếng Anh là Citronella, cao khoảng 1m, mọc thành bụi, thuộc họ lúa (Poaceae). Cây sả còn được gọi là cỏ sả, lá sả, hương mao.
Đặc điểm sinh thái, phân bố & thu hoạch
Sả có thân rễ trắng hay hơi tím. Lá hẹp, dài giống như lá lúa, mép hơi nháp. Toàn cây có mùi thơm đặc biệt.
Sả mọc chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cũng thích nghi với vùng á nhiệt đới. Các nước châu Á có truyền thống trồng sả là: Indonesia, Srilanca, Goatemala, Trung Quốc, Ấn Độ, Philipine, Đài Loan… Ở nước ta sả mọc hoang dại ở khắp các vùng trong nước, nhiều tỉnh đã sản xuất trên diện tích lớn để chưng cất tinh dầu.
Sản phẩm chính của cây sả là tinh dầu được tích luỹ trong thân lá. Hàm lượng tinh dầu biến động từ 0,4 – 2,0% tuỳ thuộc vào giống, điều kiện vùng sinh thái (khí hậu đất đai) và chế độ chăm sóc, bón phân. Các thành phần hóa học chính của tinh dầu sả là geraniol và citronellol có tác dụng sát trùng. Nó chứa 65 – 85% thành phần citral và hoạt động như myrcene, có tác dụng kháng khuẩn và làm thuốc giảm đau citronellol và geranilol.
Dầu sả được chưng cất và làm mát để tách dầu ra khỏi nước. Hydrosol là một sản phẩm của quá trình chưng cất, là nguyên liệu để tạo ra kem dưỡng da, dầu thơm dược phẩm và mỹ phẩm và đặc biệt dùng trong công nghệ xà phòng thơm có tính sát khuẩn.
Sả rất dễ trồng, nếu chăm sóc đúng kỹ thuật có thể thu 5 – 6 lần trong một năm. Thời điểm thu hoạch sả tốt nhất là lúc cây sả đã có từ 5 – 6 lá trưởng thành. Ngọn lá tính từ ngoài vào trong dài khoảng 5 – 6 cm đã chớm khô, màu lá từ xanh chuyển sang màu vàng.
Một số tác dụng tuyệt vời của sả tươi đối với sức khỏe
Ngăn ngừa ung thư
Một số nghiên cứu cho thấy mỗi 100g sả chứa đến 24,205 microgam beta-carotene, có chứa chất chống oxi hóa mạnh – hợp chất citral có khả năng tiêu diệt các tế bào ung thư.
Giúp tiêu hóa tốt, chữa đau bụng, trị đầy bụng, rối loạn tiêu hóa
Trà từ cây sả và tinh dầu sả (có thể uống 3 – 4 giọt với nước đun sôi để nguội) có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa kém, ăn chậm tiêu, đầy bụng, buồn nôn, nôn mửa, hay kích thích trung tiện, đau dạ dày, nóng trong, co thắt ruột, tiêu chảy.
Tinh dầu sả cũng giúp giảm thiểu các vấn đề về khí trong cơ thể vì có khả năng thư giãn các cơ dạ dày.
Nó không chỉ giúp loại bỏ khí từ ruột, mà còn ngăn ngừa sự đầy hơi. Kích thích tiêu hóa, khử hôi miệng, tiêu đờm. Uống 3 – 6 giọt tinh dầu chữa đau bụng đầy hơi.
Chú ý táo bón mà có sốt không dùng cây sả, không dùng cho trẻ em dưới 1 tuổi, không sắc lâu.
Giải độc, giải rượu
Ăn sả cũng có tác dụng giải độc cơ thể bằng cách tăng cường số lượng và tần xuất đi tiểu (thông tiểu tiện). Điều này giúp cho gan, đường tiêu hóa, tuyến tụy, thận và bàng quang được sạch sẽ và khỏe mạnh bằng cách hỗ trợ cơ thể để loại bỏ các chất độc hại không mong muốn và acid uric.
Đặc biệt sả giải độc rượu rất nhanh, bạn có thể dùng 1 bó sả giã nát, thêm nước lọc, gạn lấy 1 chén. Người say rượu nặng uống vào sẽ nhanh chóng tỉnh và đỡ mệt, đỡ nhức đầu.
Giảm huyết áp
Bổ sung các tinh chất có trong sả sẽ có hiệu quả trong việc giảm huyết áp. Nó làm tăng tuần hoàn máu và giúp giảm bớt tất cả các vấn đề của huyết áp. Uống một ly nước trái cây có sả có thể làm giảm huyết áp đáng kể.
Giải cảm
Lá sả cùng với một số loại lá như kinh giới, tía tô, trắc bách diệp, bạc hà, chanh, ngải cứu, lá tre, lá ổi (mỗi nồi dùng 5 loại lá)… đun sôi, dùng để xông giải cảm rất hiệu nghiệm.
Trị nhức đầu
Lá sả, lá tía tô, lá kinh giới, lá ngải cứu, thêm 3 – 4 củ tỏi (thiếu một thứ cũng không được) nấu nước xông.
Hoặc lá sả, lá tre, lá bưởi (hoặc lá chanh), lá tía tô, lá ổi, nấu nước xông, trước khi xông nên múc sẵn một chén để riêng, xông xong uống rồi đắp chăn nằm một lúc sẽ đỡ. Đây là một bài thuốc gia truyền.
Giảm cân
Phương pháp này đã được người Thái Lan áp dụng rất hiệu quả vì sả có khả năng cắt giảm calo trong món ăn. Với họ, sả có tác dụng như ớt có khả năng đốt cháy mỡ thừa, làm thúc đẩy quá trình trao đổi chất và giúp máu lưu thông tốt hơn.
Làm đẹp
Các dưỡng chất trong sả còn giúp cải thiện làn da của chị em. Tinh dầu trong sả còn giúp điều hòa hệ thần kinh ổn định đồng thời cải thiện các chức năng của hệ thần kinh.
Tinh dầu sả là một nguyên liệu không thể thiếu trong ngành công nghiệp mỹ phẩm vì nó có rất nhiều lợi ích cho da. Tinh dầu sả cải thiện chất lượng da như giảm mụn trứng cá và mụn nhọt. Nó cũng có tác dụng làm săn chắc các cơ và các mô trong cơ thể.
Liều dùng và một số bài thuốc
Trị mụn nhọt
Nấu nước lá sả tắm hàng ngày.
Giải cảm
Lá sả, lá bưởi, lá chanh, cúc tần, hương nhu hoặc lá bạch đàn (có thể thêm tía tô, bạc hà, kinh giới), mỗi thứ 50g, cho vào nồi, đậy kín, đun sôi trong 5 – 10 phút. Lấy ra, mở nắp, trùm chăn xông hơi cho ra mồ hôi, lau khô, rồi uống một bát nước thuốc, đắp chăn, nằm nghỉ.
Chữa ho cảm cúm, trúng hàn
Rễ sả, trần bì, sinh khương, tô tử, mỗi vị 200g, tất cả giã nát, ngâm với rượu 40 độ (200ml rượu), bách bộ bỏ lõi, thái nhỏ, sao khô 400g, mạch môn bỏ lõi 200g, tang bạch bì tẩm mật, sao vàng 200g, 3 vị thuốc này đem sắc cô đặc lại thành 250ml cao lỏng. Trộn lẫn cao lỏng và rượu ngâm thuốc. Ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 5 – 10ml. Uống trong 3 ngày.
Trà chanh sả giải khát, giải nhiệt
Trà chanh sả giải nhiệt. Ảnh: InternetRửa sạch húng quế và sả rồi bỏ vào giã dập, pha nước chanh như bình thường. Sau đó, hòa hai thứ vào với nhau và lọc lấy nước trong rồi thêm đá.
Chữa đau bụng, tiêu chảy
Rễ sả 10g, củ gấu, vỏ rụt, mỗi vị 8g, vỏ quýt, hậu phác, mỗi vị 6g tất cả đem sắc với 3 bát nước còn 1 bát, uống khi thuốc còn ấm và nên uống vào buổi sáng, dùng trong 2 ngày. Hoặc rễ sả 10g, búp ổi 8g, củ riềng già 8g, thái nhỏ, sao qua, sắc với 200ml nước còn lại 50ml, uống sau bữa ăn.
Làm sạch gàu, trơn tóc
Lá sả, hương nhu, lá bưởi mỗi vị 30g, rửa sạch đun với nước, để ấm gội đầu. Mỗi tuần nên gội 2 lần. Nước gội đầu có vị sả không những làm thơm tóc, sạch gầu mà còn tránh những bệnh về tóc và da đầu.
Tác hại của cây sả
Sử dụng nhiều sả trong một thời gian dài là điều không hề có lợi. Dưới đây là một số tác hại khi quá lạm dụng cây sả:
Gây nóng trong: Sử dụng sả quá nhiều với lượng lớn thường xuyên dễ khiến bạn bị nóng trong bởi sả có tính ấm. Ăn nhiều sả có thể làm bạn bị nổi mụn, nhọt, khó chịu trong người về đêm gây khó ngủ.
Dị ứng: Một số người có thể bị dị ứng với các thành phần trong cây sả. Bạn có thể bị mẩn ngứa trên da, xuất hiện các vết đỏ có cảm giác hơi nóng rát… Tuy nhiên, trường hợp này không nhiều.
Khó tiêu, táo bón: Nếu dùng nhiều sả liên tục cơ thể bạn sẽ gặp một số trục trặc liên quan đến tiêu hóa, nóng trong và ăn uống khó tiêu, nặng hơn có thể gây táo bón, đi ngoài khó khăn.
Một số lưu ý khi dùng sả
Ảnh: Internet
Trước khi sử dụng, người dùng cần rửa sả sạch sẽ, có thể sử dụng thuốc tím để loại bỏ mầm mống sâu bệnh, vi trùng, thuốc trừ sâu.
Trước khi áp dụng các bài thuốc từ sả, người bệnh nên tham khảo ý kiến, xin lời khuyên của bác sĩ chuyên khoa. Công hiệu của bài thuốc còn tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người. Nếu cơ địa người bệnh không hợp với bài thuốc, người bệnh có thể sẽ gặp phải những tác dụng không mong muốn, thậm chí phản tác dụng.
Cây sả có tính ấm giúp người bệnh tiết mồ hôi, nên thích hợp cho việc chữa các bệnh do hàn (lạnh) gây ra. Vì vậy, những trường hợp như cảm lạnh, rét run, không ra mồ hôi, ho, hắt hơi… có thể áp dụng các bài thuốc từ cây sả. Người bị cảm nhiệt, cảm nắng không nên dùng các bài thuốc từ sả để xông hoặc uống. Người bệnh có thể sẽ bị hao khí và tân dịch.
Cách trồng và chăm sóc cây sả
Là một loài cây có sức sống khá tốt, sả được trồng phổ biến ở khắp mọi nơi. Ngay cả trong các hộ gia đình, người ta vẫn thường trồng một vài khóm sả để sử dụng cho các món ăn hay những khi trúng bệnh.
Phương pháp trồng sả: Có nhiều cách để bạn trồng và nhân giống sả như việc dùng nhánh chiết từ khóm có đủ gốc, rễ, tỉa bớt lá có chiều dài từ 20 – 30 cm và đem chôn dưới đất hoặc trong chậu nhựa. Đây là cách làm phổ biến vì dễ thực hiện giúp sả nhanh chóng phát triển và bám đất tốt. Được tách chiết từ khóm bố mẹ nên các đặc tính phát triển của nhánh sả con sẽ được bảo tồn và duy trì.
Cách chăm sóc sả: Cây sả không cần quá cầu kỳ trong khâu chăm bón bởi nó có sức sống phát triển tốt, chống chịu sâu bệnh. Sau 1 tháng trồng bạn có thể bón thêm phân ure bổ sung vi chất dinh dưỡng cho sả phát triển nhanh. Vào mùa mưa, sả có nguy cơ thiếu sắt nên bạn dùng dung dịch sunphat sắt 0,25% để bón cho sả. Khoảng 3 tháng, khi sả phát triển thành nhiều nhánh khác nhau bạn cần thêm đất để tạo môi sinh cho sả tiếp tục đẻ nhánh.
Một số giống sả phổ biến hiện nay ở VN
Sả có khoảng 55 loại, trong đó Việt Nam có khoảng 15 loại và phổ biến là: sả java, sả chanh, sả hồng, sả bẹ.